Losy i traumy bohaterów powieści Emila Zoli na scenie Starego Teatru w Krakowie

Z monumentalnego cyklu 20 powieści "Les Rougon-Macquart" Emila Zoli twórcy przedstawienia wybrali siedem tytułów i przenieśli na scenę ich bohaterów – górników, prostytutki, biznesmenów, rewolucjonistów z dwóch części tej tytułowej rodziny. Ich losy i dziedziczone przez kolejne pokolenia traumy zostały nakreślone na tle zmian społecznych, gwałtownej industrializacji i ekspansji kolonizacyjnej drugiej połowy XIX wieku.

"Rolą teatru jest przypominanie nam o tym, że nasze problemy nie są nowe. U Zoli fascynujące jest to, że jesteśmy częścią cyklu, jesteśmy skazani na powtarzanie pewnych rzeczy i uczenie się poprzez powtarzanie tych błędów. Niestety, niewiele się nauczyliśmy z naszej historii" – powiedział podczas próby medialnej reżyser i autor scenariusza Luk Perceval. Jak dodał, opowieść Zoli pokazuje rewolucję przemysłową opartą na wyzysku i niemal niewolniczej pracy dzieci, a sposób organizacji świata wpływa w tych historiach na prywatne życie ludzi, generując traumy. "Widzimy też, jak ta trauma jest przekazywana z pokolenia na pokolenie" – podkreślił.

Tytuł sztuki odnosi się do trzech części, na jakie został podzielony spektakl. W pierwszej pt. "Seks", dla której kanwą fabularną są powieści "Doktor Pascal" i "W matni", widzowie śledzą losy bohaterów mierzących się z poczuciem pustki, krzywdy i uzależnieniami, szukających lepszego życia i bliskości. Pierwsza część skupia się też na konsekwencjach kapitalizmu, a relacje międzyludzkie odzwierciedlają struktury władzy systemu ekonomicznego.

"Pascal jest naukowcem, który bada dzieje rodziny i, zgodnie XVIII-wieczną teorią, uważa, że wszystkie postawy i to, kim jesteśmy dzisiaj, wynikają z dziedziczności, tego, jacy byli nasi przodkowie. Dzisiaj ta teoria została już obalona, ale była bardzo mocna w XVIII wieku i rzeczywiście te postawy ludzkie zawarte u Zoli są bardzo tym zdeterminowane, ciężko wyrwać się im z tego zaklętego kręgu dziedziczności" – zwrócił uwagę Krzysztof Zawadzki, który wcieli się m.in. w Doktora Pascala.

Stworzona na podstawie powieści "Nana", "Wszystko dla pań" i "Pieniądz" druga część spektaklu - "Hajs" - odnosi się przede wszystkim do systemu kapitalistycznego, odsłaniając jego podstawowe zasady. Natomiast w "Głodzie" twórcy spektaklu sięgają do powieści "Bestia ludzka" i "Germinal", żeby przyjrzeć się bezwzględnemu systemowi pracy, znęcaniu się nad słabszymi i ludzkiej bezwzględności.

Na scenie Starego Teatru historie członków rodziny Rougon-Macquart są przywoływane w formie retrospektywy przez Jakuba Lentiera i Klotyldę Rougon, których zagrają Roman Gancarczyk i Małgorzata Zawadzka. Pozostali aktorzy wraz z kolejnymi częściami spektaklu wchodzą w nowe role.

"Jesteśmy postaciami, można powiedzieć, stałymi, żyjącymi" - wskazał Roman Gancarczyk. "Dwie starsze osoby w demencji, w których głowach pojawiają się te wszystkie historie. One pojawiają się gdzieś w środku, ale są materializowane przez nas, mówiących ich głosami albo przez inne postaci. Jest to rodzaj pewnej inkarnacji. Chodzi o to, żeby znaleźć zasadę pewnego pierwotnego uwikłania ludzi, uwikłania się w te różne uzależnienia, na wszystkich poziomach. I z takiej komórki, jaką jest rodzina, jest to w pewnym sensie przetransponowane w ogóle na pytania o ludzkość" - dodał.

W członków rodziny Rougon-Macquart wcielą się Anna Dymna, Roman Gancarczyk, Magda Grąziowska, Ewa Kaim, Aleksandra Nowosadko, Małgorzata Zawadzka i Krzysztof Zawadzki.

"Gram człowieka, nieważne, czy jestem kobietą czy mężczyzną, jestem w labiryncie losów ludzkich, które są bardzo zagmatwane i trudne. I jako człowiek zastanawiam się, co w życiu jest ważne, kiedy życie ma sens i gdzie ten sens jest - czy wtedy, kiedy będziemy się kierowali rozumem, pieniądzem, pozycją społeczną, rezygnując z miłości? A potem jestem postacią, która ma pieniądze… i co z tego, skoro nie jestem szczęśliwa, bo znowu z czymś walczę. Później jestem starym człowiekiem, który właściwie patrzy się, już jakby go nie było, gdzieś z daleka i zaczyna wszystko rozumieć" – opowiedziała o swoich rolach w spektaklu Anna Dymna.

Aktorzy zwracają uwagę, że choć Zola opowiadał o końcu XIX-wieku, tematy przez niego poruszane dobrze wybrzmiewają również współcześnie. "Opowiadamy o świecie, gdzie jest finansjera, reymontowska bieda, kopalnie. Ale przecież w 90 proc. nasze społeczeństwo jest potomkami biednego chłopstwa, co też wiąże się z tym paradygmatem uwikłania. W ostatnim czasie widzimy na rynku książki powrót do tego tematu, który przez lata był przemilczany. Próba grzebania w historii, przyjrzenia się jej i zmierzenia z nią na pewno ma sens" - powiedział Krzysztof Zawadzki.

"Myślę, że bez uwspółcześniania, bez przeniesienia tego do współczesnych czasów, i tak widzowie będą mogli odnaleźć to, co znają, z czym się spotykają, samych siebie i swoje osobiste relacje, bo to się nie zmienia" - dodał aktor. Również dzisiaj stoimy u progu jakiejś niewiadomej, świat zmierza w dziwnym kierunku, niezbyt optymistycznie to wszystko wygląda. Myślę, że ci bohaterowie również niosą ze sobą takie poczucie zagrożenia czegoś nieuniknionego, co niekoniecznie musi być świetlaną przyszłością" - zauważył aktor.

Sztuka powstała na podstawie scenariusza autorstwa Luka Percevala w tłumaczeniu Sławy Lisieckiej pod tytułem "Karma – Zola". Premiera "Seks, hajs i głód, kronika rodzinna według Emila Zoli" odbędzie się w sobotę 18 stycznia na Dużej Scenie Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie.

To kolejny spektakl realizowany w tym teatrze przez belgijskiego reżysera, jednego z najważniejszych współczesnych twórców teatru Luka Percevala. Wcześniej na scenie przy ul. Jagiellońskiej wystawił wielokrotnie nagradzane: "3Siostry" i "Pewnego długiego dnia".(PAP)

autorka: Julia Kalęba

juka/ aszw/